7. Համապատասխանեցում

1. Անվանումները համապատասխանեցնել նահապետների անուններին.
ա. Արամ 1. Արմավիր
բ. Արամանյակ 2. Արմենիա, արմեն
գ. Արամայիս 3. Երասխ (Արաքս)
դ. Երաստ 4. Արարատ
5. Արագած, Արագածոտն
3) ա–2, բ–5, գ–1, դ–3
2. Գահակալման տարիները համապատասխանեցնել Վանի թագավորության
արքայի անվանը.
1. Սարդուրի II ­ ա. Ք. ա. մոտ 835–825 թթ.
2. Ռուսա II բ. Ք. ա. մոտ 810–786 թթ.
3. Արգիշտի I գ. Ք. ա. մոտ 685–645 թթ.
4. Սարդուրի I դ. Ք. ա. մոտ 825–810 թթ.
5. Մենուա ­ ե. Ք. ա. 764–735 թթ.
6. Իշպուինի զ. Ք. ա. 735–մոտ 710–ական թթ.
­ է. Ք. ա. 786–764 թթ.
2) 1–ե, 2–գ, 3–է, 4–ա, 5–բ, 6–դ
3. Համապատասխանեցնել իրադարձությունը և տարեթիվը.
ա. Սենեքերիմ արքայի սպանությունը
բ. Նինվեի կործանումը
գ. Կյուրոս Մեծի գլխավորությամբ ապստամբության սկիզբը
դ. Կյուրոս Մեծի մահը
ե. Տիգրան Երվանդյանի մահը
զ. Դարեհ I–ի արշավանքները` ապստամբությունները ճնշելու համար
է. Հայաստանի` Աքեմենյանների գերիշխանությունը ճանաչելը
ը. Աքեմենյան տերության բաժանումը սատրապությունների
թ. Արշամի գահակալման սկիզբը
ժ. Արտաշեսի և Զարեհի գլխավորությամբ Անտիոքոս III–ի զորքերի արշավանքը
Հայաստանի դեմ
1. Ք. ա. 525 թ. 6. Ք. ա. 520 թ.
2. Ք. ա. 681 թ. 7. Ք. ա. 612 թ.
3. Ք. ա. 521 թ. 8. Ք. ա. 609 թ.

4. Ք. ա. 240 թ. 9. Ք. ա. 522–521 թթ.
5. Ք. ա. 553 թ. 10. Ք. ա. 201 թ.
11. Ք. ա. 529 թ.
1) ա–2, բ–7, գ–5, դ–11, ե–1, զ– 9, է–3, ը –6, թ–4, ժ–10
4. Տարեթիվը համապատասխանեցնել Տիգրան Մեծի գրաված երկրանվանը.
1. Մարաստան ­ա. Ք. ա. 84 թ.
2. Կորդուք բ. Ք. ա. 93 թ.
3. Ասորիք գ. Ք. ա. 94 թ.
4. Կապադովկիա դ. Ք. ա. 88 թ.
­ ե. Ք. ա. 87 թ.
3) 1–ե, 2–գ, 3–ա, 4–բ
5. Գահակալման տարիները համապատասխանեցնել արքայի անվանը.
1. Արտաշես II ­ ա. Ք. ա. 20–8 թթ.
2. Տիգրան IV բ. Ք. ա. 30–20 թթ.
3. Արտավազդ II գ. Ք. ա. 5–2 թթ.
4. Տիգրան III դ. Ք. ա. 95–55 թթ.
5. Տիգրան II ­ ե. Ք. ա. 8–5 թթ.
զ. Ք. ա. 55–34 թթ.
3) 1–բ, 2–ե, 3–զ, 4–ա, 5–դ

6. Կատարել համապատասխանեցում.

1)

7. Հեղինակի անունը համապատասխանեցնել աշխատությանը.
1. «Հայոց պատմություն» ­ ա. Էվրիպիդես
2. «Հանրապետություն» բ. Ամֆիկրատես Աթենացի
3. «Պատմություն» գ. Ագաթանգեղոս
4. «Բաքոսուհիներ» դ. Փիլոստրատոս
5. «Մեծ մարդկանց մասին» ե. Պլատոն
զ. Սեբեոս
1) 1–գ, 2–ե, 3–զ, 4–ա, 5–բ
8. Կատարել համապատասխանեցում.
Ո՞ր վայրերից են սկզբնավորվում Հայկական լեռնաշխարհի նշանավոր գետերը.
1. Ճորոխ ա. Բյուրակնյան լեռներից
2. Արևելյան Եփրատ բ. Ծովք լճից
3. Արևելյան Տիգրիս գ. Ծաղկավետ լեռներից
4. Արևմտյան Եփրատ դ. Հայկական Տավրոսից
5. Արևմտյան Տիգրիս ե. Խաչափայտի լեռներից
6. Արաքս զ. Ծաղկանց լեռներից
է. Գուգարքի լեռներից
2) 1–ե, 2–զ, 3–դ, 4–գ, 5–բ, 6-ա
9. Գահակալման տարիները համապատասխանեցնել արքայի անվանը.
1. Արտավազդ III ­ ա. Ք. ա. 160–115 թթ.
2. Տիգրան I բ. Ք. ա. 189–160 թթ.
3. Արտավազդ I գ. Ք. ա. 2–Ք. հ. 1 թթ.
4. Արտաշես I դ. Ք. ա. 95–55 թթ.
5. Տիգրան IV և Էրատո ­ ե. Ք. ա. 5–2 թթ.
զ. Ք. ա. 115–95 թթ.
1) 1–ե, 2–զ, 3–ա, 4–բ, 5–գ

10. Հայոց աստվածների անունները համապատասխանեցնել հունական աստ-
վածների անուններին` հելլենիստական դարաշրջանում ընդունված համադրու-
թյամբ.
1. Ափրոդիտե ­ ա. Արեգ–Միհր
2. Արտեմիս բ. Արամազդ
3. Հերակլես գ. Աստղիկ
4. Հելիոս դ. Անահիտ
5. Զևս ­ ե. Նանե
6. Ապոլոն զ. Վահագն
­ է. Տիր
1) 1–գ, 2–ե, 3–զ, 4–ա, 5–է, 6–բ­ 3) 1–գ, 2–դ, 3–զ, 4–ա, 5–բ, 6–է

11. Կատարել պատմական իրադարձությունների և տարեթվերի համապատաս-
խանեցում.
ա) Տիգրան VI–ի՝ հայոց գահին բարձրացվելը Ներոնի կողմից
բ) Վաղարշ I Արշակունու գահակալումը Պարթևստանում
գ) Կորբուլոնի ներխուժումը Մեծ Հայք
դ) Հռանդեայի պայմանագրի կնքումը
ե) Տրդատ I–ի գահակալումը
զ) Սասանյանների հաստատումը պարսից գահին
է) Խոսրով II–ի որդի Տրդատի մենամարտը գոթական իշխանի հետ
ը) Ոսխայի ճակատամարտը
թ) Մծբինի պայմանագրի կնքումը
1) 60 թ. 6) 51–80 թթ.
2) 298 թ. 7) 297 թ.
3) 276 թ. 8) 64 թ.
4) 66–88 թթ. 9) 58 թ.
5) 226 թ. 10) 88–110 թթ.
1) ա–8, բ–10, գ–1, դ–9, ե–4, զ–7, է–5, ը–2, թ–3
2) ա–1, բ–6, գ–9, դ–8, ե–10, զ–2, է–3, ը–5, թ–7
3) ա–9, բ–4, գ–1, դ–8, ե–10, զ–3, է–7, ը–5, թ–2
4) ա–1, բ–6, գ–9, դ–8, ե–4, զ–5, է–3, ը–7, թ–2

6. Պատմական իրադարձությունների և երևույթների ժամանակագրական հաջորդականություն

1. Իրադարձությունները դասավորել ժամանակագրական հաջորդականությամբ.
ա. Վանի թագավորության միասնական դիցարանի ստեղծումը
բ. Էրեբունի ամրոցի հիմնադրումը
գ. Մենուախինիլի քաղաքի հիմնադրումը
դ. Վանի թագավորության տեղական սեպագրի ստեղծումը
3) դ, ա, գ, բ
2. Արգիշտի I–ի նվաճողական ձեռնարկումները ներկայացնել ժամանակագրա-
կան հաջորդականությամբ.
ա. հաղթարշավը դեպի Ալիշտու
բ. արշավանքը դեպի Դիաուխի
գ. արշավանքը Զագրոսյան լեռներով մինչև Պարսուա
դ. արշավանքը դեպի Փոքր Ասիայի տարածք
1) բ, դ, ա, գ
3. Իրադարձությունները դասավորել ժամանակագրական հաջորդականությամբ.
ա. Սարդուրի III–ի հիշատակումն ասորեստանյան արձանագրություններում
բ. հայկական նոր թագավորության հռչակումը Պարույր Հայկազունու գլխավորու-
թյամբ
գ. Տուշպա մայրաքաղաքի հիմնադրումը
դ. Թիգլաթպալասար III–ի արշավանքը դեպի Տուշպա
4) գ, դ, ա, բ
4. Վանի թագավորության արքաների անունները դասավորել ըստ նրանց գահա-
կալման հաջորդականության.
ա. Արգիշտի I դ. Մենուա
բ. Սարդուրի II ե. Ռուսա I
գ. Ռուսա II զ. Սարդուրի I
4) զ, դ, ա, բ, ե, գ

5. Վանի թագավորության արքաների անունները դասավորել ըստ նրանց գահա-
կալման հաջորդականության.
ա. Արգիշտի I զ. Սարդուրի I
բ. Սարդուրի III ­ է. Սարդուրի II
գ. Ռուսա III ­ ը. Իշպուինի
դ. Մենուա թ. Արգիշտի II
ե. Ռուսա I ժ. Ռուսա II
2) զ, ը, դ, ա, է, ե, թ, ժ, բ, գ
6. Հայկազուն–Երվանդունի տիրակալների անունները դասավորել ըստ նրանց
կառավարման հաջորդականության.
ա. Պարույր զ. Երվանդ II
բ. Երվանդ III ­ է. Տիգրան Երվանդյան
գ. Սկայորդի ­ ը. Երվանդ IV
դ. Երվանդ Սակավակյաց թ. Շամ (Սամոս)
ե. Արշամ ժ. Վահագն
4) գ, ա, դ, է, ժ, զ, բ, թ, ե, ը
7. Հայկազուն–Երվանդունի արքաների անունները դասավորել ըստ նրանց գա-
հակալման հաջորդականության.
ա. Տիգրան I Երվանդյան դ. Երվանդ Սակավակյաց
բ. Արշամ ե. Շամ (Սամոս)
գ. Պարույր զ. Երվանդ IV
1) գ, դ, ա, ե, բ, զ
8. Իրադարձությունները դասավորել ժամանակագրական հաջորդականությամբ.
ա. Փոքր Հայքի անկախացումը Միթրաուստեսի գլխավորությամբ
բ. մեզ հասած առաջին հայկական արքայական դրամների հատումը
գ. Երվանդ III–ի դառնալը Հայաստանի սատրապ
դ. զորավար Վահումիսայի և հայերի ընդհարումը Հյուսիսային Միջագետքում
ե. Ալեքսանդր Մակեդոնացու տերության տրոհումը
զ. Երվանդ Սակավակյացի գահակալության սկիզբը
է. Երվանդ II–ի գլխավորած ապստամբությունն Աքեմենյան տերության դեմ
ը. հունական 10–հազարանոց բանակի նահանջը Հայաստանի տարածքով
թ. Տիգրան Երվանդյանի և Կյուրոս Մեծի միացյալ ապստամբությունը Մարաստանի դեմ
ժ. Գավգամելայի ճակատամարտը

3) զ, թ, դ, ը, է, գ, ժ, ա, ե, բ

9. Նշված իրադարձություններից ո՞րն է խախտում դեպքերի ժամանակագրական
հաջորդականությունը.
2) Խառանի ճակատամարտը
10. Դեպքերը դասավորել ժամանակագրական հաջորդականությամբ.
ա. հողային բարեփոխման վերաբերյալ Արտաշես I–ի հրամանագրի հրապարակումը
բ. Մագնեսիայի ճակատամարտը
գ. Գավգամելայի ճակատամարտը
դ. հայազգի զորավարների գլխավորությամբ Անտիոքոս III–ի զորքերի արշավանքը
Երվանդական Հայաստանի դեմ
ե. Աքեմենյանների գերիշխանության հաստատումը Հայաստանում
զ. Ապամեայի հաշտության պայմանագրի կնքումը
է. Արտաշատ մայրաքաղաքի հիմնադրումը
ը. Արտաշես I–ի մահը
թ. Աքեմենյան տիրակալ Արտաքսերքսես II–ի դեմ Կյուրոս Կրտսերի ապստամբությունը
ժ. Ալեքսանդր Մակեդոնացու զորքերի անցումը Հելլեսպոնտոսը
3) ե, թ, ժ, գ, դ, բ, զ, է, ա, ը
11. Տիգրան Մեծի նվաճումները դասավորել ժամանակագրական հաջորդականու-
թյամբ.
ա. Օսրոյենեի, Ադիաբենեի և Միգդոնիայի միացումը Հայոց թագավորությանը
բ. Կապադովկիայի առաջին գրավումը
գ. պարթևների թագավորանիստ Էկբատանի գրավումը
դ. Պտղոմայիս քաղաքի գրավումը
ե. Կորդուքի միացումը Մեծ Հայքին
զ. Ասորիքի գրավումը
է. Վիրքի և Աղվանքի հպատակեցումը
ը. Հրեաստանի և Նաբաթեա թագավորության կողմից Տիգրանի գերիշխանության
ընդունումը
թ. Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին
ժ. Մարաստանի գրավումը

3) թ, ե, բ, է, ժ, գ, ա, զ, ը, դ

12. Ճակատամարտերը դասավորել ժամանակագրական հաջորդականությամբ.
ա. Խառանի գ. Պոնտոսի Զելա քաղաքի
բ. Արածանիի դ. Ակցիումի
ե. Տիգրանակերտի
1) ե, բ, գ, ա, դ
13. Արտաշեսյան տիրակալների անունները դասավորել ըստ նրանց գահակալման
հաջորդականության.
ա. Արտավազդ II զ. Արտավազդ III
բ. Տիգրան IV և Էրատո է. Տիգրան II
գ. Արտաշես II ը. Տիգրան IV
դ. Տիգրան I­ թ. Արտավազդ I
ե. Արտաշես I ժ. Տիգրան III
3) ե, թ, դ, է, ա, գ, ժ, ը, զ, բ
14. Արտաշեսյան տիրակալների անունները դասավորել ըստ նրանց գահակալման
հաջորդականության.
ա. Տիգրան III գ. Արտաշես II
բ. Տիգրան I դ. Արտավազդ II
ե. Արտավազդ I
2) ե, բ, դ, գ, ա
15. Իրադարձությունները դասավորել ժամանակագրական հաջորդականությամբ.
ա. հռոմեա–պարթևական տասնամյա պատերազմի սկիզբը
բ. Վաղարշ I Արշակունու՝ Պարթևստանում գահ բարձրանալը
գ. Արտաշատ քաղաքի ավերումը Կորբուլոնի կողմից
դ. Ներոն կայսեր գահ բարձրանալը
ե. Վաղարշի և Տրդատի գլխավորած պարթևական զորքի մուտքը Հայաստան և
Հռադամիզդի վտարումը
2) բ, ե, դ, ա, գ
16. Մեծ Հայքի թագավորների անունները դասավորել ըստ նրանց գահակալման
հաջորդականության.
ա. Սանատրուկ զ. Խոսրով I
բ. Խոսրով II է. Տրդատ III
գ. Որմիզդ–Արտաշիր ը. Վաղարշ I

դ. Տրդատ II­ թ. Տրդատ I
ե. Վաղարշ II ժ. Բակուր Արշակունի
4) թ, ա, ը, ժ, ե, զ, դ, բ, գ, է
17. Իրադարձությունները դասավորել ժամանակագրական հաջորդականությամբ.
ա. Խոսրով I–ի մեկնումը Ասորիք և ձերբակալությունը
բ. Տրդատ II–ի հաղթական արշավանքը դեպի Տիզբոն
գ. Պետոսի գլխավորած հռոմեական զորքի հասնելը Հռանդեա
դ. Վաղարշ II–ի և Սևերոսի միջև հաշտության կնքումը
3) գ, դ, ա, բ
18. Իրադարձությունները դասավորել ժամանակագրական հաջորդականությամբ.
ա. Տրդատ Արշակունու հաղթական մենամարտը գոթերի իշխանի հետ
բ. հռոմեա–պարսկական 40–ամյա խաղաղության պայմանագրի կնքումը Մծբինում
գ. Ներսեհ Սասանյանի կողմից Հռոմի դեմ պատերազմի սկիզբը
դ. Տրդատ II–ի թագ ստանալը կայսր Մակրինոսից
ե. հայ–հռոմեական ուժերի հաղթանակը Ոսխայի ճակատամարտում
զ. Խոսրով II–ի գահակալության սկիզբը
2) դ, զ, ա, գ, ե, բ
19. Իրադարձությունները դասավորել ժամանակագրական հաջորդականությամբ.
ա. «Բաքոսուհիներ» ողբերգության բեմադրությունը Արտաշատում պարթև արքա
Օրոդես II–ի ներկայությամբ
բ. Անտիոքոս I–ի թագադրումը «Տիգրանյան» կամ «Հայկական» թագով
գ. Արեգ–Միհրի տաճարի կառուցումը Գառնիում
դ. Արևելյան Հայաստանում արքունի գրագրության մեջ պահլավերենի գործածու-
թյան սկիզբը
ե. Տիգրան Մեծի թագադրությունը
զ. Արշակ I–ի գահակալության սկիզբը
3) ե, բ, ա, զ, գ, դ
20. Քաղաքները դասավորել ըստ դրանց հիմնադրման ժամանակագրական հա-
ջորդականության.
ա. Տիգրանակերտ զ. Մծուրք
բ. Էրեբունի է. Երվանդաշատ
գ. Վաղարշապատ ը. Մենուախինիլի

դ. Արշամաշատ թ. Սամոսատ
ե. Տուշպա
3) ե, ը, բ, թ, դ, է, ա, զ, գ

21. Տրված իրադարձություններից ո՞րն է խախտում տրված շարքի ժամանակա-
գրական հաջորդականությունը.
1) Վանի թագավորության տեղական սեպագրի ստեղծումը
2) Էրեբունի ամրոցի հիմնադրումը
3) Վանի թագավորության միասնական դիցարանի ստեղծումը
4) Մենուախինիլի քաղաքի
22. Տրված իրադարձություններից որո՞նք են խախտում տրված շարքի ժամանա-
կագրական հաջորդականությունը.
1) Տուշպա մայրաքաղաքի հիմնադրումը
2) Վանի թագավորության տեղական սեպագրի ստեղծումը
3) Սարգոն II–ի արշավանքը Վանի թագավորության դեմ
4) Մենուախինիլի քաղաքի հիմնադրումը
5) Վանի թագավորության հաղթարշավը դեպի Ալիշտու
6) Էրեբունի ամրոցի հիմնադրումը
7) Սարդուրի III–ի հիշատակումն ասորեստանյան արձանագրություններում
8) Վանի թագավորության միասնական դիցարանի ստեղծումը
9) հայկական նոր թագավորության հռչակումը Պարույր Հայկազունու գլխա-
վորությամբ
23. Տրված իրադարձություններից ո՞րն է տեղի ունեցել չորրորդը՝ ըստ ժամանա-
կագրական հաջորդականության.
ա. Սարդուրի III–ի հիշատակումն ասորեստանյան արձանագրություններում
բ. հայկական նոր թագավորության հռչակումը Պարույր Հայկազունու գլխավորու-
թյամբ
գ. Էրեբունի ամրոցի հիմնադրումը
դ. Վանի թագավորության տեղական սեպագրի ստեղծումը
ե. Արգիշտի I–ի արշավանքը դեպի Դիաուխի
զ. Սկյութների ռազմական գործողությունների սկիզբը Ուրարտուի դեմ
է. Մենուախինիլի քաղաքի հիմնադրումը
ը. Տուշպա մայրաքաղաքի հիմնադրումը
թ. Վանի թագավորության միասնական դիցարանի ստեղծումը

3) է

24. Տրված իրադարձություններից ո՞րն է տեղի ունեցել վերջինը՝ ըստ ժամանա-
կագրական հաջորդականության.
ա. Երվանդ Սակավակյացի գահակալության սկիզբը
բ. Տիգրան Երվանդյանի և Կյուրոս Մեծի միացյալ ապստամբությունը Մարաստանի դեմ
գ. Գավգամելայի ճակատամարտը
դ. հունական 10–հազարանոց բանակի նահանջը Հայաստանի տարածքով
ե. Ալեքսանդր Մակեդոնացու տերության տրոհումը մի քանի մասերի
զ. Փոքր Հայքի անկախացումը Միթրաուստեսի գլխավորությամբ
է. Երվանդ II–ի գլխավորած ապստամբությունն Աքեմենյան տերության դեմ
ը. զորավար Վահումիսայի և հայերի ընդհարումը Հյուսիսային Միջագետքում
թ. մեզ հասած առաջին հայկական արքայական դրամների հատումը
ժ. Երվանդ III–ի դառնալը Հայաստանի սատրապ

4) թ
25. Տրված իրադարձություններից ո՞րն է խախտում տրված շարքի ժամանակա-
գրական հաջորդականությունը.
1) Տիգրան Երվանդյանի և Կյուրոս Մեծի միացյալ ապստամբությունը Մարաստանի դեմ
2) հունական 10–հազարանոց բանակի նահանջը Հայաստանի տարածքով
3) Փոքր Հայքի անկախացումը Միթրաուստեսի գլխավորությամբ
4) Երվանդ III–ի դառնալը Հայաստանի սատրապ
5) Գավգամելայի ճակատամարտը
6) Ալեքսանդր Մակեդոնացու տերության տրոհումը
26. Տիգրան Մեծի նվաճումներից ո՞րն է տեղի ունեցել յոթերորդը՝ ըստ ժամանա-
կագրական հաջորդականության.
ա. Մարաստանի գրավումը
բ. Կապադովկիայի գրավումը
գ. Վիրքի և Աղվանքի հպատակեցումը
դ. Օսրոյենեի, Ադիաբենեի և Միգդոնիայի միացումը Հայոց թագավորությանը
ե. Հրեաստանի և Նաբաթեա թագավորության կողմից Տիգրանի գերիշխանության
ընդունումը
զ. Պտղոմայիս քաղաքի գրավումը
է. Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին
ը. Ասորիքի գրավումը
թ. Կորդուքի միացումը Մեծ Հայքին
ժ. պարթևների թագավորանիստ Էկբատանի գրավումը
1) ա 2) դ 3) ը 4) ժ
27. Տրված իրադարձություններից ո՞րն է տեղի ունեցել հինգերորդը՝ ըստ ժամա-
նակագրական հաջորդականության.
ա. Հռոմի դրածո Արտավազդ III–ի վտարումը Հայաստանից
բ. Արտավազդ II–ի եղերական մահը
գ. հռոմեա–պոնտական պատերազմների սկիզբը
դ. Առաջին եռապետության կազմավորումը Հռոմում
ե. Արտաշես II–ի դավադիր սպանությունը
զ. Խառանի ճակատամարտը
է. թագաժառանգ Բակուրի հրամանատարությամբ հռոմեացիների վտարումը
Ասորիքից, Կիլիկիայից, Փյունիկիայից, Պաղեստինից և Հրեաստանից
ը. հռոմեա–պոնտական պատերազմների ավարտը
թ. Կրասոսի պարթևական արշավանքի սկիզբը
ժ. Միհրդատ Եվպատորի մահը
4) թ
28. Տրված իրադարձություններից որո՞նք են խախտում տրված շարքի ժամանա-
կագրական հաջորդականությունը.
3) Տրդատ Արշակունու հաղթական մենամարտը գոթերի իշխանի հետ
5) Ներսեհ Սասանյանի կողմից Հռոմի դեմ պատերազմի սկիզբը
29. Դեպքերը դասավորել ժամանակագրական հաջորդականությամբ.
ա. Գավգամելայի ճակատամարտը
բ. Շամի գահակալման սկիզբը
գ. Մեծ Հայքի անկախության վերացումը Դարեհ I–ի արշավանքներից հետո
դ. Մեծ Հայքի թագավորության վերականգնումը Մակեդոնացու արշավանքներից հետո
ե. Նինվեի կործանումը
զ. Տիգրան Երվանդյանի մահը
է. Բաբելոնի գրավումը Տիգրան Երվանդյանի կողմից
ը. Աքեմենյան տերության բաժանումը սատրապությունների
թ. Կամբիզի գահակալման սկիզբը
ժ. Կյուրոս Մեծի գլխավորությամբ Մարաստանի դեմ ապստամբության սկիզբը
2) ե, ժ, է, թ, զ ,գ, ը, ա, դ

Երեխաները օժտված են մարդկային միևնույն ընդհանուր իրավունքներով, ինչ մեծահասակները, ինչպես նաև հատուկ իրավունքներ, որոնցով ճանաչվում են նրանց հատուկ կարիքները: Երեխաները իրենց ծնողների սեփականությունը չեն, և ոչ էլ բարեսիրության անօգնական օբյեկտներ: Նրանք մարդկային էակներ են և իրենց իսկ իրավունքների սուբյեկտներ:

Երեխայի իրավունքների մասին կոնվենցիան սահմանում է իրավունքներ, որոնք պետք է իրացվեն, որպեսզի երեխաները զարգացնեն իրենց ողջ ներուժը:

Կոնվենցիան առաջարկում է հասկացություն, համաձայն որի՝ երեխան դիտվում է որպես անհատ և որպես ընտանիքի ու համայնքի անդամ՝ օժտված իր տարիքին և զարգացման փուլին հարիր իրավունքներով ու պարտականություններով: Երեխաների իրավունքների այսպիսի ընկալմամբ Կոնվենցիան ուշադրությունը սևեռում է երեխայի վրա՝ ամբողջությամբ վերցրած:

Երեխաները պետք է հենվեն մեծահասակների վրա՝ ստանալու համար այն հոգածությունն ու ուղղորդումը, որ անհրաժեշտ է իրենց՝ դեպի անկախության տանող ճանապարհին: Մեծահասակների կողմից նման հոգածությունը իդեալական պայմաններում պետք է առկա լինի երեխաների ընտանիքներում, սակայն երբ առաջնային մեծահասակ խնամողները ի վիճակի չեն բավարարելու երեխաների կարիքները: Պետությունը պարտավոր է մշտապես հաշվի առնել երեխայի լավագույն շահը:

Երեխաները իրենց ծնողների կամ պետության սեփականությունը չեն, և ոչ էլ ընդամենը դեռևս ձևավորվող մարդիկ. նրանք ունեն մարդկային, ընտանիքի մյուս անդամների կարգավիճակին հավասար կարգավիճակ:

Սոցիալական հետազոտություններում տեղ գտած եզրահանգումները ցույց են տալիս, որ վաղ տարիքում երեխաների ապրած իրադարձությունները էական ազդեցություն ունեն նրան հետագա զարգացման հարցում:

Այսօր միգուցե դժվար է պատկերացնել, սակայն տարիներ առաջ Հայաստանում բնակվել են մեծ թվով ադրբեջանցիներ, իսկ Ադրբեջանում` հայեր։ Այս երկու ժողովուրդները ապրել են իրար կողք կողքի և շատ հաճախ ունեցել են բավականին լավ` երբեմն նույնիսկ բարեկամական հարաբերություններ։ Չնայաց այդ լավ հարաբերություններին երկու ժողովուրդների միջև ամեն դեպքում առկա է եղել որոշակի լարվածություն և անվստահություն, որը սակայն մեծ խնդիր չի հանդիսացել։

Ադրբեջանցիները հիմնականում բնակվել են Վարդենիսի, Ղափանի, Մասիսի, Եղեգնաձորի, Աշոտցսկի շրջաններում, ինչպես նաև` Երևանում։

Հայաստանաբնակ ադրբեջանցիների թիվը աճել է Երևանի խանության գոյության տարիներին։ 1879 թվականին պարսկական լծից ազատված ռուսահպատակ Հայաստանում բնակվում էր 313 հազար ադրբեջանցի։ Այդ անվան տակ հանդես էին գալիս նաև Իրանի Արևմտյան Ադրբեջան երկրամասի պարսիկ բնակչությունը մյուս թյուրքերը։ Ինչպես նաև Հայաստանում բնակվել են շուրջ 50 հազար քուրդ և եզդի։

Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո վերստին աճեց ադրբեջանցիների ներհոսքը՝ սակայն համեմատաբար ավելի քիչ քանակությամբ։ 1926 թվականի տվյալներով Հայկական ԽՍՀ-ում բնակվում էր 78 հազար ադրբեջանցի։ 1939 թվականին նրանց թիվը հասավ 131 հազարի։ 1921-1926 թվականներինՀԿԿ կենտկոմը հրատարակեց առաջին ադրբեջանալեզու պարբերականները, որոնք կրում էին «Ռանջբար» և «Զենգի» անվանումները։ Խորհրդային տարիներին Երևանում ստեղծվեց ադրբեջանական աշխատավորական ակումբ, իսկ հետո նաև ադրբեջանցի կանանց ակումբ։ 1928 թվականին հիմնադրվեց Երևանի ադրբեջանական պետական շրջիկ թատրոնը, որը Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից դուրս գործող միակ ազգային թատրոնն էր։ Այն նաև առաջին ոչ հայկական ազգային թատրոնն էր Հայկական ԽՍՀ-ի տարածքում։ 1992 թվականին Հայաստանում գործում էր 32 ադրբեջանալեզու դպրոց․ 1924 թվականին դրանց թիվը հասնում էր 104-ի։

Խորհրդային միության փլուզումից հետո ադրբեջանցիների մեծ մասը վերադարձան իրանց երկիր` տների փոխանակում կատարելով Ադրբեջանում ապրող հայերի հետ։ Սակայն կային մի քանի տասնյակ, գուցե հարյուրավորներ ադրբեջանցիներ, որոնք փոխեցին իրենց ազգանունները, մնացին Հայաստանում և մինչ օրս ապրում են մեր մեջ, ապրում են որպես հայ: Ադրբեջանցի որոշ ընտանիքների երեխաներ անգամ չգիտեն, որ ընդամենը 30 տարի առաջ իրենց հայրերը կամ մայրերը ունեին այլ ազգանուն, այլ կրոն, այլ լեզու:

41. Ե՞րբ է ընթացել հայ–հռոմեական պատերազմի երկրորդ փուլը.

2) Ք.ա. 66թ.

42. Լուկուլլոսի բանակը ե՞րբ դուրս եկավ Կորդուքից և շարժվեց դեպի Արտաշատ.

4) Ք.ա. 68 թ. գարնանը

43. Ե՞րբ Հրահատ III–ը պաշարեց Արտաշատը.

2) Ք. ա. 66թ

44. Պոմպեոսի և Տիգրան Մեծի միջև ե՞րբ սկսվեցին հաշտության բանակցությունները.

3) Ք. ա. 66 թ. սեպտեմբերին

45. Հռոմեական բանակը Լուկուլլոսի գլխավորությամբ ե՞րբ մտավ Հայաստան.

2) Ք. ա. 69 թ. գարնանը

46. Ե՞րբ է կնքվել Արտաշատի պայմանագիրը.

3) Ք. ա. 66 թ.

47. Ե՞րբ է գահակալել Արտավազդ II–ը.

3) Ք. ա. 55–34 թթ.

48. Ե՞րբ է Արտավազդ II–ի և Օրոդես II–ի միջև կնքվել հայ-պարթևական պայմա­նագիրը.

3) Ք. ա. 54 թ.

49. Ե՞րբ է տեղի ունեցել Խառանի ճակատամարտը.

4) Ք.ա. 53 թ. մայիսի 6-ին

50. Ե՞րբ է Անտոնիոսը Պարթևստանի դեմ արշավելու նպատակով ժամանել Արևելք.

4) Ք. ա. 36 թ.

51. Անտոնիոսը 60–հազարանոց զորքով ե՞րբ արշավեց Հայաստան.

4) Ք. ա. 34 թ. ամռանը

52. Ե՞րբ է գահակալել Արտաշես II–ը.

2) Ք.ա. 30-20 թթ.

53. Ե՞րբ է գահակալել Տիգրան III–ը.

3) Ք. ա. 20–8 թթ

54. Ե՞րբ է առաջին անգամ գահակալել Տիգրան IV–ը.

2) Ք.ա. 8-5 թթ.խ

55. Ե՞րբ է գահակալել Արտավազդ III–ը.

1) Ք.ա. 5-2 թթ.

56. Ե՞րբ է Հայաստանում գահ բարձրացել Հռոմի դրածո Տիգրան VI–ը

2) 60 թ.

57. Ե՞րբ է Կորբուլոնը սկսել բանակցությունները Վաղարշի ու Տրդատի հետ` վերջի­նիս թագադրելու՝ Ներոնի առաջարկի շուրջ.

1) 64 թ

58։ Ե՞րբ է Տրդատը մեկնում Հռոմ՝ թագը Ներոնից ստանալու նպատակով.

3) 65 թ.

59 Ե՞րբ է Տրդատ I–ը ալաններին վտարել Հայաստանից.

2) 72 թ

60. Ե՞րբ է գահակալել Սանատրուկը.

3) 88–110 թթ.

61. Ո՞ր թվականին է հայոց գահը հանձնվել Բակուր Արշակունուն.

3) 161 թ.

62. Մինչև ե՞րբ է գահակալել Սոհեմոս–Տիգրանը.

3) 185 թվականը

63. Ե՞րբ է գահակալել հայոց Խոսրով I թագավորը.

2) 198–215 թթ.

64. Ե՞րբ է գահակալել Տրդատ II–ը.

4) 216-252 թթ.

65. Ե՞րբ է Տրդատ Արշակունին մենամարտում հաղթել գոթերի իշխանին.

3) 276 թ.

66. Ե՞րբ է տեղի ունեցել Ոսխայի ճակատամարտը.

1) 267 թ.

67. Ե՞րբ է կնքվել Մծբինի 40–ամյա խաղաղության պայմանագիրը

3) 298 թ

68. Ե՞րբ է Տրդատ III–ը վերջ նականապես հաստատվել հայոց գահին

4) 298 թ.

69. Ե՞րբ է Հայաստանում սկսվել հելլենիզմի դարաշրջանը

4) Ք. ա. III դարից

70. Ե՞րբ է արգելվել հայկական մեհենագրության գործածությունը.

4) IV դարում

71. Ո՞ր դարերով են թվագրվում Հայաստանում հայտնաբերված արամեատառ ար­ձանագրությունները.

4) Ք. ա. II – Ք. հ. II դդ.

72. Ո՞ր թվականից հետո Արևելյան Հայաստանի արքունի գրագրության մեջ սկսեց կիրառվել պահլավերենը (միջին պարսկերեն).

3) 387 թ.

73. Ե՞րբ է Տրդատ I–ը կառուցել Գառնիի ամրոցը.

3) 76 թ.

74. Ե՞րբ է գրի առնվել հայերի ծագման մասին վրացական ավանդազրույցը.

3) IX–XI դա րե րում

Մաս Ա Հայկական քաղաքակրթության ձևավորումն ու զարգացումը

1. Տարեթվեր

1. Ե՞րբ է հայերենն անջատվել հնդեվրոպական մայր լեզվից.

3) Ք. ա. IV հազարամյակի վերջին

2. Ո՞ր դարերից է հիշատակվում Թորգոմա տուն կամ Թեգարամա երկիրը.

2) Ք. ա. XX–XVIII դդ.

3. Ե՞րբ է առաջացել առաջին համահայկական միասնական պետությունը.

3) Ք. ա. I հազարամյակի առաջին կեսին

4.  Մինչև ե՞րբ է հիշատակվում Ուրարտուն ասուրա–բաբելական արձանագրու­թյուններում.

2) Ք. ա. IV դ. առաջին կեսը

5. Արամ անունով երկիրը հիշատակվում էր դեռևս.

3) Ք. ա. XXIII դարում

6. Ե՞րբ է գահակալել Սարդուրի I–ը.

1) Ք. ա. մոտ 835-825 թթ.

7. Երբ է գահակալել Իշպուինին.

4) Ք. ա. մոտ 825–810 թթ.

8. Երբ է գահակալել Մենուան.

4) Ք. ա. մոտ 810–786 թթ.

9. Ե՞րբ է գահակալել Արգիշտի I–ը

4) Ք. ա. 786–764 թթ.

10. Ո՞ր թվականին Թիգլաթպալասար III–ը կարողացավ կասեցնել Վանի թագա­վորության` դեպի Բաբելոն շարժվող զորքերը.

1) Ք. ա. 743 թ.

11. Ե՞րբ է գահակալել Ռուսա I–ը.

2) Ք. ա. 735–մոտ 710–ա կան թթ. վերջ

12. Ո՞ր թվականին Ռուսա I–ի հետ բախման արդյունքում Սարգոն II–ը անհաջողու­թյուն կրեց.

1) Ք. ա. 719 թ.

13. Ե՞րբ է վերականգնվել Հայկազունների տոհմի իշխանությունը.

2) Ք. ա. VII դա րում

14. Ե՞րբ է Պարույր Նահապետը թագադրվել և ճանաչվել Հայաստանի թագավոր.

3) Ք. ա. 612 թ.

15. Մարաստանի, Բաբելոնի և Հայաստանի դաշնակից զորքերը ե՞րբ արշավեցին դեպի Ասորեստանի վերջին հենակետ Կարքեմիշ.

2) Ք. ա. 609 թ.

16. Ե՞րբ է սկսվել Մարաստանի դեմ Կյուրոս Մեծի գլխավորած ապստամբությունը.

4) Ք.ա. 553 թ.

17. Ե՞րբ է Տիգրան Երվանդյանը, դաշնակից զորքերի գլուխ անցած, գրավել Բաբելոնը.

4) Ք. ա. 539 թ.

18. Ե՞րբ են դաշնակից երկրների զորքերը կործանել Ասորեստանի մայրաքաղաք Նինվեն

2) Ք. ա. 612 թ.

19. Երբ է գահակալել Դարեհ 1-ը.

2) Ք.ա. 522-486 թթ.

20. Ե՞րբ է Աքեմենյան տերությունը բաժանվել վարչական 20 մեծ շրջանների.

3) Ք. ա. 520 թ.

21. Ե՞րբ է Դարեհ III Կոդոմանոսը դարձել ողջ Աքեմենյան տերության տիրակալ.

3) Ք. ա. 336 թ.

22. Ո՞ր թվականից է գահակալել Արշամ Երվանդականը.

3) Ք. ա. մոտ 240 թ.

23. Ո՞ր թվականներին է իշխել Շամ (Սամոս) Երվանդականը.

1) Ք. ա. մոտ 260–240 թթ.

24. Ե՞րբ է գահակալել Երվանդ Վերջինը.

2) Ք. ա. մոտ 220–201 թթ.

25. Ալեքսանդր Մակեդոնացու տերությունը ո՞ր թվականին բաժանվեց մի քանի մասերի.

2) Ք. ա. 301 թ.

26. Ե՞րբ են Հայաստանի տարածքում առաջին անգամ հիշատակվում Մեծ և Փոքր Հայքերը` որպես առանձին վարչական միավորներ.

4) Ք. ա. 4-րդ դարում

27. Ե՞րբ է կնքվել Ապամեայի հաշտության պայմանագիրը.

2) Ք. ա. 188 թ.

28. Ե՞րբ են անկախ հռչակվել Մեծ Հայքը, Փոքր Հայ ը և Ծոփքը.

2) Ք. ա. 189 թ.

29. Ե՞րբ Արտաշես I–ը վճռական հակահարված հասցրեց Անտիոքոս IV թագավորին.

1) Ք. ա. 201 թ.

30. Երբ է կառուցվել Արտաշատ մայրաքաղաքը.

1) Ք. ա. մոտ 185 թ.

31. Ե՞րբ է տեղի ունեցել Մագնեսիայի ճակատամարտը.

2) Ք. ա. 188 թ.

32. Ե՞րբ է հրապարակվել Արտաշես I–ի հրամանագիրը հողային բարեփոխման վերաբերյալ.

2) Ք. ա. 180 թ.

33. Ե՞րբ է գահակալել Արտավազդ I–ը.

2) Ք. ա. 160–115 թթ.

34. Ե՞րբ է գահակալել Տիգրան I–ը.

3) Ք.  ա. 115–95 թթ.

35. Ե՞րբ է գահակալել Տիգրան II–ը.

4) Ք. ա. 95–55 թթ.

36. Ե՞րբ է Տիգրան Մեծը Ծոփքը միավորել իր թագավորությանը.

3) Ք. ա. 94 թ

37. Ե՞րբ է կառուցվել մայրաքաղաք Տիգրանակերտը.

3) Ք. ա. 80-70-ական թթ.

38. Ե՞րբ է Տիգրան Մեծը Կորդուքը միացրել Մեծ Հայքին.

4) Ք. ա. 94 թ.

39. Ո՞ր թվականին հայկական բանակը նվաճեց Պտղոմայիս քաղաքը.

2) Ք. ա. 71 թ.

40. Ե՞րբ է ընթացել հայ–հռոմեական պատերազմի առաջին փուլը.

1) Ք. ա. 69–67 թթ.

Կարծում եմ յուրաքանչյուր մարդու համար շատ կարևոր է իմանալ իր գերդաստանի պատմությունը։ Չափազանց կարևոր է իմանալ, թե որտեղից են եկել իր նախնիները։ Ինձ համար դա ևս շատ կարևոր է, և այսօր ես մի փոքր կպատմեմ իմ գերդաստանի մասին։

Սկզբում կցանկանամ խոսել մայրիկիս արմատների մասին և պատմել թե որտեղից են եկել նրա նախնիները։

Տատիկս` Ալլա Գրիգորյանը, ծնվել և իր ողջ կյանքը ապրել է Երևանում, չնայաց նրան, որ նրա ծնողները բնիկ երևանցի չեն եղել։ Տատիկիս ծնողները ծնվել և մեծացել են Թբիլիսիում և, միայն որոշ ժամանակ անց, եկել ու մշտական բնակություն են հաստատել Երևանում։ Թբիլիսիից են եղել նաև իրենց նախնիները։

Պապիկիս` Հակոբ Հակոբյանի նախնիները եղել են Սևանից։ Նա նույնպես ծնվել և մի քանի տարի ապրել է այնտեղ։ Պապիկս այդքան էլ երկար չի մնացել Սևանում, քանի որ նրա ծնվելուց որոշ ժամանակ անց իր ողջ ընտանիքը որոշել է տեղափոխվել և մշտական բնակություն հաստատել Երևանում։

Այժմ կցանկանամ նաև մի փոքր պատմել հայրիկիս արմատների մասին։

Տատիկս` Կարինե Բաբայանը, ծնվել է Ռուսաստանում, սակայն շատ կարճ ժամանակ անց իր ողջ ընտանիքի հետ վերադարձել է Հայաստան։ Տատիկիս ծնողները ծնվել և որոշ ժամանակ ապրել են Լոռիում` Շնող գյուղում։ Այնտեղ են ծնվել և ապրել նաև իրենց նախնիները։

Պապիկս` Նիկոլայ Բաբայանը, ծնվել և մեծացել է Երևանում։ Նրա ծնողները ևս ծնվել և ապրել են այստեղ, չնայած նրան, որ իրենց նախնիները Երևանից չեն եղել։ Պապիկիս մոր նախնիները եղել են Արտաշատից, իսկ հոր նախնիները` Հրազդանից։

Ես երբեք չեմ մոռանում իմ արմատները` իմ նախնիներին։ Ես միշտ հիշում և հպարտանում եմ նրանցով։ Հուսով եմ որ նրանք նույնպես ինձնով հպարտանալու շատ առիթներ կունենան։ Դրա համար ես անում եմ հնարավոր ամեն ինչ։

1. Ի՞նչ պատմական նշանակություն ունեցավ Քրիստոնեության ընդունումը հայ ժողովրդի կյանքում
2. Ի՞նչ էին բովանդակում Գահնամակը և Զորանամակը /գրավոր-բլոգային աշխատանք/.

1․ Քրիստոնեության ընդունումը Հայաստանում տեղի է ունեցել 301 թվականին։ Դա հայ ժողովրդի պատմության մեջ մի դարակազմիկ իրադարձություն էր։ Տրդատ Գ Մեծ Արշակունին (287-330) աշխարհում առաջինը ճանաչեց քրիստոնեությունը՝ որպես պետական, պաշտոնական կրոն:

Հայոց եկեղեցին սովորաբար վարդապետական անվան կիրառում չի ունեցել. այն կոչվել է Հայաստանյայց (կամ՝ Հայաստանի), Հայոց կամ Հայ անունով, իսկ սուրբ, առաքելական, ուղղափառ կամ այլ կոչումները գործածվում են որպես պատվանուն։ «Առաքելական» անունով այն տարբերվում է Մերձավոր Արևելքի քրիստոնեական մյուս եկեղեցիներից:

2․ Գահնամակը մեզ հասած տեսքով հայտնաբերել է հայոց կաթողիկոս Սահակ Պարթևը 424 թվականի դեկտեմբերի 26-ին պարսից արքունի դիվանում։ Նախարարների գահերը եղել են կայուն և ժառանգական։ Միայն բացառիկ դեպքերում թագավորը կարող էր Գահնամակում մասնակի փոփոխություններ մտցնել։

Մեծ Հայքի ռազմական ուժերի քանակի և դասակարգման մասին պետական վավերագիր կամ ուրույն հրովարտակ։ Ըստ մեզ հասած զորանամակի, Արշակունիների օրոք Հայոց զորքի ընդհանուր թվաքանակը եղել է 124 հազար մարտիկ, որից 84 հազարը կազմել են նախարարական կամ սեպուհական, իսկ 40 հազարը՝ արքունի (ոստանիկ) և մարդպետական գնդերը։ Արտաքին վտանգի ժամանակ նախարարները իրենց զինվորական ուժերը գումարել են Զորանամակով սահմանված զորաթևում, իսկ անհրաժեշտության դեպքում Հայոց արքայի կամ սպարապետի հրամանով օգնել են այս կամ այն զորաթևին։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին թուրքական իշխանությունները կազմակերպեցին Վանի նահանգի հայ բնակչության զանգվածային կոտորած։ Կովկասյան ճակատում պարտություն կրած թուրքական զորքերը, նրանց միացած քուրդ հրոսակախմբերը և մուսուլմանական խառնամբոխը դաժանորեն սպանում էին հայերին, թալանում նրանց ունեցվածքը, ավերում հայ շեները։ Վանի նահանգի մի շարք գավառներում (Շատախ, Հայոց ձոր, Արճեշ. Թիմար, Ալջավազ և այլն) հայերը կազմակերպեցին ինքնապաշտպանություն՝ համառ մարտեր մղելով թշնամու դեմ։ Ամենաերկարատևն ու արդյունավետը եղավ Վանի հերոսամարտը։

1914 թվականին Վանում բնակվում էր 41 հզ. մարդ, որից 23 հզ-ը՝ հայեր, մնացածը՝ մուսուլմաններ, հիմնականում՝ թուրքեր։ Քաղաքը բաժանված էր երկու մասի՝ Այգեստան և Քաղաքամեջ։ Առաջինում բնակվում էր շուրջ 20 հազար, իսկ երկրորդում՝ մոտ 3 հզ. հայ։ Այս երկու հատվածները գտնվում էին միմյանցից 5-6 կմ հեռավորության վրա, իսկ նրանց միջև բնակվում էին թուրքերը։

1915 թվականին Վանում կուտակվել էր շրջակա գյուղերից փախած ավելի քան 70 հզ. հայ։ Առաջնահերթ կազմակերպվեց Վանի մի քանի նշանավոր հայերի (Ա. Վռամյան, Իշխան) սպանությունը, ապա, նույն տարվա ապրիլին թուրքական զորքերը պաշարեցին Այգեստանը, կտրեցին կապը Քաղաքամեջի հետ։ Հայերը դիմագրավելու միջոցներ ձեռք առան։ Այգեստանում ինքնապաշտպանությունը ղեկավարելու համար ստեղծվեց Վասպուրականի հայ ինքնապաշտպանության մարմին, որի անդամներն էին Արամ Մանուկյանը, Արմենակ Եկարյանը, Գաբրիել Սեմերջյանը, Կայծակ Առաքելը, Բուլղարացի Գրիգորը, Հրանտ Գալիկյանը և Փանոս Թերլեմեզյանը։

Այգեստանում զենք կրելու ընդունակ 1500 տղամարդ կար. ունեին 505 հրացան և 549 ատրճանակ։ Ջևդեթ բեյի հրամանատարության ներքո կար մոտ 12000 զինվոր, 12 նորագույն և մի քանի տասնյակ ողորկափող թնդանոթ։ Ինքնապաշտպանական կռիվները սկսվել են ապրիլի 7-ին, երբ թուրք զինվորները հարձակվեցին Շուշանց գյուղից Այգեստան եկող հայ կանանց վրա։ Փոխհրաձգությունից հետո թուրքերը գրոհեցին Այգեստանի վրա, սակայն հետ մղվեցին՝ տալով զգալի կորուստներ։ Ինքնապաշտպանները, գրավելով հակառակորդի մի շարք կարևոր դիրքեր և ամրություններ, հրդեհեցին ու պայթեցրին դրանք։ Գրեթե ամենօրյա կատաղի մարտերով, թաղամասի անընդհատ հրետակոծությամբ (օրական՝ մինչև 300 արկ ու ոումբ) հակառակորդին չհաջողվեց ճեղքել հայերի պաշտպանությունը։ Նույնիսկ Էրզրումից ժամանած գերմանական սպայի կազմակերպած գիշերային գրոհը ոչ մի արդյունք չտվեց, թուրքերը, 60-70 զոհ տալով, հետ շպրտվեցին։ Հայ տղամարդկանց հետ հավասար մարտնչեցին նաև կանայք ու աղջիկները։ 19-ամյա Իսկուհի Համբարձումյանը (Սևո) մարտական առաջադրանքը գերազանց կատարելու համար պարգևատրվեց «Պատվո խաչ» շքանշանով։

Մինչև ապրիլի 10-ը թուրքական գրոհները եղել են անկանոն, բայց վերախմբավորելով իրենց ուժերը, հրետանու աջակցությամբ թշնամին մի քանի օր շարունակ անընդմեջ գրոհել է՝ չհասնելով, սակայն, շոշափելի արդյունքի։ Ապրիլի 13-16-ին թուրքերը ակտիվ գործողություններ չեն ծավալել, բավարարվել են միայն հրետակոծությամբ՝ օրական արձակելով 250-300 արկ։ Վանի մարտերի ընթացքում չի դադարել նահանգի հայ բնակչության կոտորածը, միայն երեք օրում կոտորվել է 24000 հայ, թալանվել ու հրդեհվել ավելի քան 100 հայկական գյուղ։

Մայիսի սկզբին ռուսական բանակի և հայ կամավորական ջոկատների առաջխաղացումը հարկադրել է թուրքական հրամանատարությանը դադարեցնել Վանի պաշարումը և հեռանալ` ունենալով զինտեխնիկայի և մարդկային ռեսուրսների մեծաքանակ կորուստներ։

1915 թվականի ապրիլի 7-ից մինչև մայիսի 6-ը տևած Վանի հերոսական ինքնապաշտպանությունը հայ ազգային-ազատագրական պայքարի փառավոր էջերից է։ Այն 150000-ից ավելի հայերի հնարավորություն տվեց փրկվել անխուսափելի ոչնչացումից, օրինակ ծառայեց մյուս վայրերի հայերի համար։

1. Ներկայացրե՛ք Վանի թագավորությունում կիրառված գրային համակարգերը.
2. Թվարկե՛ք Հայոց դիցարանի աստվածներին և նրանց պաշտամունքի կենտրոնները.
3. Նկարագրե՛ք Նեմրութի սրբավայրը: Հին աշխարհի ո՞ր կառույցների հետ այն կարելի է համեմատել /գրավոր-բլոգային աշխատանք/.

1․ Վանի թագավորությունում լայն կիրառություն են ունեցել սեպագիր համակարգերը: Սարդուրի I արքայի օրոք (Ք.ա. մոտ 840-825 թթ.) կանգնեցվել են ասորեստանյան սեպագրով (շուրջ 600 նշան ձախից աջ գրությամբ) և ասուրերենով գրված արձանագրություններ: Այդ արքայից հետո ասուրերենով բնագրերը հանդիպում են Բիայնիլի-Ուրարտուի արքաների երկլեզու կոթողներում, ինչպես նաև Արդինի-Մուսասիրում: Ուշադրության է արժանի այն հանգամանքը, որ հայաստանյան տի­րա­կալների թողած ասուրերեն արձանագրություններում կիրառված են որոշակի թվով նշաններ, որոնք չեն հանդիպում տեղական (բիայ­նական) սեպագիր հուշարձաններում:

Իշպուինի արքայի օրոք (Ք.ա. մոտ 825-810 թթ.) միջագետքյան սեպագրության բա­րեփոխմամբ ստեղծվեց տեղական (բիայնական կամ ուրար­տական) սեպագրային համակարգը (ձախից աջ գրությամբ), որով մեզ են հասել շուրջ 600 մեծ ու փոքր արձանագրություններ[1]: Իշպուինիի օրոք կատարվեց իր ընդգրկմամբ և որակով հայաստանյան մինչմաշտոցյան իրականության մեծագույն գրա­յին բարեփոխումը, որի էությունը հետևյալն է: Ասուրաբաբելոն­յան սեպագրությունը բաղկացած էր շուրջ 600 նշանից, որոնցից յու­րա­քանչյուրն ուներ մի քանի, երբեմն 10-ից ավելի տարբեր ըն­թերցում: Ընդհանուր առմամբ, արտահայտվում էին շուրջ 3000 վանկ և բառ: Բիայնական սեպագրությունը վերցրեց շուրջ 200 նշան, որոնք հիմնականում ունեին մեկ ընթերցում և հազ­վադեպ էին հանդիպում երկու կամ երեք նշանակությամբ: Բիայնական կոթողային ոճի սեպանշանները կառուցվածքով գրե­թե նույնանում են նոր ասուրական նշաններին, ինչի հիման վրա էլ ընդունված է կարծել, թե այդ ոճը փոխառվել է Միջագետ­քից նոր ասուրական ժամանակաշրջանում: Տարբերությունը, հիմ­նա­կանում, նշանների արտաքին տեսքի մեջ է: Ասուրական սեպանշաններն մեխեր էին հիշեցնում, մինչդեռ բիայնական կո­թողայինում եռանկյունիներ էին, և եթե միջագետքյանում նշան­ներն ունեին հատումներ, ապա բիայնականում հատվող գծիկը փոխարին­վում էր երկու նոր սեպերով: Որոշ դեպքերում թեք սե­պիկ­ները վերածվում են հորիզո­նականի և ընդհակառակը: Մի քանի նշաններ հանդես են գալիս ասուրաբաբելոնյան սեպագրության մեջ չվկայված նշանակությամբ:

Վանի թագավորության անկումից մինչև քրիստոնեության ընդունու­մը Հայաստանում գործածվում են այբբենական գրային համակարգերը (ի տար­բերություն նախկինում գործածված բառային ու վանկային համա­կարգերի): Դրանցից առավել լայն տարածում գտավ հունարենը` իր գրահամակարգով (ձախից աջ գրություն, 24 տառ), որը կիրառվում է Ք.ա. III դարից սկսած, իսկ քրիստոնեության պետական կրոն հռչակումից հետո ավելի լայնորեն գործածվում է, հատկապես, կրոնական քարոզ­չության նպատակով:

2․ Հայոց դիցարանը ղեկավարում է գերագույն եռյակը՝ Արամազդը՝ աստվածների հայրը, երկնքի ու երկրի արարիչը, լիություն, բարություն և արիություն պարգևողը (պաշտամունքային գլխավոր կենտրոնը եղել է Դարանաղյաց գավառի Անի ամրոցը), Անահիտը՝ արգասավորության, պտղաբերության մայր դիցուհին (գլխավոր կենտրոններն էին Եկեղյաց գավառի Երիզա/Երզնկա ավանը, Արտաշատը), Վահագնը՝ պատերազմի, քաջության և հաղթանակի աստվածը (գլխավոր մեհյանը Աշտիշատում էր. կոչվել է Վահեվանյան): Գլխավոր աստվածություններից է Աստղիկը՝ սիրո և գեղեցկության, երկնային լույսի և ջրի դիցուհին:

Հայոց դիցարանի ազդեցիկ դիցուհիներից է Արամազդի դուստրը՝ Նանեն՝ ընտանիքի պահապանը, իմաստնության, ողջախոհության և ռազմի աստվածուհին: Նանեի պաշտամունքը սերտորեն կապված էր Անահիտի պաշտամունքի հետ: Նանեի տաճարը Եկեղյաց գավառի Թիլ ավանում էր՝ Անահիտի տաճարի մոտակայքում: Հիմա էլ հաճախ մեծ մորը՝ տատին, ասում են նաև նանե, նան, որը վկայում է Նանե դիցուհու՝ մարդաստվածության հետ կապի և ժողովրդի մեջ նրա անվան ու պաշտամունքի տարածվածության մասին:

Արեգակի, կրակի ու լույսի, մաքրության ու ճշմարտության աստվածը Արեգ-Միհրն է: Ըստ հայոց հին հավատքի՝ Արեգակի սրտում ապրում են 365 սրբեր, որոնցից յուրաքանչյուրը տարվա 1 օրվա տերն է. վկայակոչվում են չարը խափանելու նպատակով: Միհրի գլխավոր տաճարը Դերջան գավառի Բագառիճ ավանում էր: Նրան է նվիրված նաև Գառնիի հեթանոսական տաճարը: Միհրի անունից է ծագել հայոց հեթանոսական սրբավայրերին տրվող ընդհանուր՝ մեհյան անվանումը, ինչպես նաև բազմաթիվ հայկական և օտար անձնանուններ՝ Միհրան, Միհրդատ, Միհրներսեհ, Մեհրուժան և այլն: Միհրի աստվածության հետագա վիպական մարմնավորումները «Սասնա ծռեր» էպոսի Մեծ և Փոքր Մհերներն են:

Դպրության, պերճախոսության, գիտությունների և ուսման, արվեստների հովանավոր աստվածը Տիրն է՝ Արամազդի ատենադպիրն ու սուրհանդակը: Համարվել է մարդկանց ճակատագրերի գուշակն ու երազների մեկնիչը, նրանց չար ու բարի գործերի գրառողը: Նրան նվիրված գլխավոր տաճարը հին Արտաշատի մերձակայքում էր՝ Երազամույն վայրում, և կոչվել է Արամազդի գրչի դիվան կամ գիտությունների ուսուցման մեհյան: Տիրին անվանել են նաև Երազացույց ու Երազահան: Տիր աստծու անունից են ծագել մի շարք անձնանուններ (Տիրան, Տիրատուր, Տիրայր, Տրդատ) և տեղանուններ (Տիրինկատար լեռը, Տիրակատար քաղաքը, Տրե և Տիրառիջ գյուղերը), ծիածանի՝ Տիրական կամ Տրական գոտի անվանումը և այլն:

Վանատուրը հին հայերի դիցարանում հյուրընկալության աստվածն է՝ պանդուխտների, օտար ճամփորդների հովանավորը, նրանց ապաստան ու օթևան տվողը: Վանատուրի տոնը նշել են հին հայոց տարեգլխի՝ Ամանորի առաջին օրը, որի համար հաճախ նրան անվանել են նաև Ամանորի դից, նույնացրել Նոր տարին անձնավորող Ամանոր աստծու հետ:

Հայկական դիցարանում անդրաշխարհի աստվածը Սպանդարամետն է, պաշտվել են նաև Անգեղ (Ներգալ), Դեմմետր, Գիսանե, Բարշամ և այլ աստվածություններ:

3․ Նեմրութ սրբավայր-Նեմրութ լեռան գագաթին (2134 մ) է Անտիոքոս 1–ի դամբարանը, որը մոտ 50 մետր բարձրությամբ բլրաձեւ ավազախումբ է և որի ներսում, ըստ պնդումների, թաղված է Անտիոքոսը: Ավազաբլուրների արեւելյան եւ արեւմտյան կողմում Անտիոքոս 1-ինի կողմից կանգնեցվել են Արամազդի, Անահիտի, Միհրի, Տիրի եւ Վահագնի մոտ 9 մետր բարձրությամբ արձանաշարքերը: Բացի իր եւ Աստվածների արձաններից, Անտիոքոսն այնտեղ կանգնեցրել է նաեւ թագավորության խորհրդանիշ առյուծի եւ արծվի արձանները, որոնց մերձակայքում են Անտիոքոսի նախնիների պատկերները՝ քանդակված ժայռաբեկորների մեջ: